Białowieski Park Narodowy, Polska: przewodnik po atrakcjach i wycieczkach

Białowieski Park Narodowy, położony między Polską a Białorusią, jest jednym z najstarszych parków w Europie. Został założony w 1921 roku i otrzymał polską nazwę: Białowieski Park Narodowy, białoruską: Нацыянальны парк Белавежская пушча oraz rosyjską: Национальный парк "Беловежская пуща". Park wywodzi się z dawnych terenów łowieckich królewskich i cesarskich, a status parku narodowego uzyskał w 1932 roku pod nazwą "Narodowy w Białowieży". Od 1945 roku jest podzielony granicą między oboma krajami, tworząc de facto dwa oddzielne parki: Białowieski Park Narodowy w Polsce i Нацыянальны парк Белавежская пушча na Białorusi.

Całkowita powierzchnia parku wynosi około 150 000 hektarów i jest klasyfikowana jako obszar chroniony kategorii II przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody. Polska część została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1977 roku, natomiast białoruska część otrzymała ten status w 1992 roku pod nazwą Puszcza Białowieska.

Historia Białowieskiego Parku Narodowego w Polsce

Puszcza Białowieska ma historię sięgającą okresu neolitu, około 4500 lat temu, z dowodami osadnictwa ludzkiego i działalności takiej jak myślistwo, hodowla zwierząt i eksploatacja minerałów. W okresie od I wieku p.n.e. do V wieku n.e. pozostałości osadnictwa wykazują wpływy różnych kultur, takich jak kultura przeworska i kultura wielbarska. W tym czasie prowadzono wytop żelaza i zanotowano niewielkie wylesienia na tym obszarze.

Pierwsze próby utworzenia parku narodowego w Białowieży sięgają 1916 roku, ale nie powiodły się. Pomysł ochrony części puszczy pojawił się w 1919 roku podczas spisu żubrów. Jednak dopiero 29 grudnia 1921 roku grupa polskich przyrodników i leśników pod przewodnictwem profesora Władysława Szafera utworzyła rezerwat leśny podlegający Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Rezerwat ten został podniesiony do rangi nadleśnictwa w 1924 roku.

W 1929 roku, pod kierownictwem Józefa Paczoskiego, obszar leśny objęto ścisłą ochroną. W 1932 roku, na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa, Nadleśnictwo Rezerwat Leśny zostało przekształcone w "Białowieski Park Narodowy", o początkowej powierzchni 4693,24 hektarów. Po II wojnie światowej park został reaktywowany w 1947 roku, obejmując łąki nad rzekami Narewka i Hwoźna, a jego granice rozszerzono do granicy państwowej z ZSRR.

W 1996 roku powierzchnia parku wzrosła do 10 502 hektarów, obejmując części dwóch sąsiednich nadleśnictw, a wokół parku utworzono strefę buforową o powierzchni 3 224 hektarów. Od 2011 roku strefa buforowa została również włączona do obszaru ochrony zwierzyny, zakazując polowań i tworząc zespoły łowieckie.

Polecane wycieczki i atrakcje

Co warto zobaczyć i robić w Białowieskim Parku Narodowym

Rezerwat Żubrów

Obecnie w Białowieskim Parku Narodowym żyje około 950 żubrów, z czego około 510 po stronie polskiej. Stanowią one znaczną część światowej populacji tego gatunku, szacowanej na około 4500 osobników. Wszystkie żubry w parku pochodzą z programów hodowli w niewoli i działań ochronnych.

Białowieża odegrała kluczową rolę w ochronie żubra nizinnego w Europie, a jej historia sięga XIX wieku. Podczas I wojny światowej populacja żubrów gwałtownie zmniejszyła się w wyniku działań wojennych i działalności człowieka, co doprowadziło do wyginięcia ostatniego dziko żyjącego żubra w 1919 roku. Jednak rozpoczęto programy hodowli w niewoli, aby uratować gatunek, który obecnie można obserwować na wolności w tym chronionym obszarze Polski.

W 1929 roku w Białowieży założono zoo zajmujące się hodowlą żubrów. Dzięki programom selektywnej hodowli populacja żubrów została przywrócona do naturalnego środowiska po II wojnie światowej. Dziś Pokazowy Rezerwat Żubrów prezentuje te zwierzęta wraz z innymi gatunkami fauny w warunkach półnaturalnych, stanowiąc jedną z głównych atrakcji turystycznych.

Rezerwat jest otwarty dla zwiedzających przez większość roku:

• Od 16 kwietnia do 15 października: otwarty codziennie, od 9:00 do 17:00.
• Od 16 października do 15 kwietnia: otwarty od wtorku do niedzieli, od 9:00 do 16:00.

Rezerwat jest zamknięty w następujące dni:

• 1 stycznia.
• 7 stycznia.
• 1 listopada.
• 25 grudnia.
• Drugi dzień Świąt Wielkanocnych katolickich i prawosławnych.

Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego

To muzeum, jedno z najstarszych w województwie podlaskim, jest obowiązkowym punktem każdej wizyty w Puszczy Białowieskiej. Jego celem jest ukazanie różnorodności fauny i flory oraz naturalnych procesów zachodzących w tym pierwotnym lesie. Korzystając z nowoczesnych i innowacyjnych metod, przedstawia dziką przyrodę i życie człowieka w tym środowisku za pomocą światła, dźwięku i szczegółowych wyjaśnień przewodników. Wizyta w tym muzeum przed wyruszeniem do rezerwatu ścisłego stanowi cenne przygotowanie i pozwala lepiej zrozumieć las oraz jego znaczenie dla ochrony przyrody.

Puszcza Białowieska: Rezerwat Ścisły

Serce Puszczy Białowieskiej i centralna część Parku Narodowego. Tutaj czas zdaje się zatrzymywać, a my zanurzamy się w pierwotnym lesie, gdzie naturalne procesy rozwijały się nieprzerwanie przez setki tysięcy lat. W tym miejscu, otoczonym głęboką ciszą, możemy odczuć potęgę i mądrość natury. Obserwujemy, jak drzewa obumierają, stając się schronieniem dla wielu gatunków. Interwencja człowieka jest minimalna, co tworzy wyjątkowe doświadczenie turystyczne i metafizyczne. Zaleca się odwiedzenie rezerwatu wiosną, wcześnie rano, aby uchwycić niezapomniane chwile. Warto pamiętać, że dostęp jest możliwy jedynie z certyfikowanym przewodnikiem Białowieskiego Parku Narodowego i w grupach nie większych niż 12 osób.

Park Pałacowy w Białowieży

Park Pałacowy w Białowieży to zielona oaza przez cały rok. Zaprojektowany przez Walerego Kronenberga pod koniec XIX i na początku XX wieku, służył jako otoczenie rezydencji myśliwskiej carów, gdzie obecnie mieści się Muzeum Przyrodnicze. Park, zajmujący ponad 50 hektarów, został zaprojektowany w stylu angielskim, bez wyraźnych granic, a jego nasadzenia są starannie przemyślane. Pomimo że nie był modyfikowany od ponad wieku, wciąż zachwyca różnorodnością barw, gatunków i form. Wśród jego atrakcji znajdują się m.in. dwór gubernatora, obelisk upamiętniający polowanie króla Augusta III Sasa w 1752 roku, budynki gospodarcze dawnego pałacu myśliwskiego oraz grobla między dwoma stawami.

Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży

Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży to miejsce bogate w historię, w którym car Mikołaj II modlił się wraz z rodziną i dworem. Zbudowana w latach 1894-1897, była uznawana za najpiękniejszą cerkiew guberni grodzieńskiej. Ciekawostką jest, że została wzniesiona na miejscu swojej drewnianej poprzedniczki, która została przeniesiona do Trześcianki i do dziś pełni funkcję kaplicy cmentarnej. Największym skarbem cerkwi jest jej unikalny ikonostas, wykonany z ceramiki szkliwionej typu majolika. Jest to jedyny taki ikonostas w Polsce i jeden z dwóch w Europie, wyróżniający się unikalną techniką wykonania i dekoracjami. Warto zaznaczyć, że chociaż czasem pojawiają się odniesienia do chińskiej porcelany, prawidłowym określeniem jest ceramika szkliwiona. Jego wyjątkowość czyni go kulturowym skarbem regionu i jednym z trzech tego typu ikonostasów we wschodniej Europie.

Białowieża Towarowa: Carska Restauracja

Białowieża Towarowa, wybudowana w 1903 roku jako stacja pomocnicza do obsługi ruchu przy stacji Pałac, stopniowo popadła w ruinę po wojnie i w latach 90. Po zamknięciu nierentownej linii jej przyszłość wydawała się przesądzona. Jednak po wielu perypetiach stacja trafiła w dobre ręce. Obecni właściciele zdobyli nagrodę w konkursie "Dobrze Zachowany Zabytek" organizowanym przez Głównego Konserwatora Zabytków w Warszawie w 2004 roku. Dziś Białowieża Towarowa mieści Carską Restaurację oraz apartamenty w wieży ciśnień i "pokoje" w oryginalnych historycznych wagonach kolejowych.

Ścieżka przyrodnicza Żebra Żubra

W ubiegłym roku odnowiono atrakcyjną ścieżkę edukacyjną, prowadzącą przez lasy olsowe i bagienne. Wiosną można tu spotkać budzące się z zimowego letargu żaby, które migrują w kierunku rzeki Narewki. Ścieżka przyrodnicza Żebra Żubra powstała w latach 70. z inicjatywy leśników z Białowieży. Przez lata była głównym szlakiem każdej wycieczki. Zamknięta z powodu zniszczeń, została niedawno odnowiona i ponownie udostępniona turystom. Wstęp jest bezpłatny. Trasa liczy 3 km i rozpoczyna się na drodze z Białowieży do wsi Pogorzelce, kończąc się przy Pokazowym Rezerwacie Żubrów.

Szlak Dębów Królewskich w Puszczy Białowieskiej

To wyjątkowe miejsce w historii puszczy, znane jako Stara Białowieża, było świadkiem obecności człowieka od X wieku. Dworek myśliwski Zygmunta Starego prawdopodobnie istniał tu już w XVI wieku, co potwierdzają znaleziska archeologiczne, takie jak kurhany i piece hutnicze. Ścieżka edukacyjna, wijąca się wśród monumentalnych dębów, ma na celu przedstawienie sylwetek władców Polski i Wielkich Książąt Litewskich oraz ich związków z Puszczą Białowieską. Trasa częściowo upamiętnia również wizytę księcia Filipa, który odwiedził puszczę w 1975 roku. Centralnym punktem ścieżki jest miejsce nazwane Filipówką, a szlak został udostępniony zwiedzającym w 1976 roku.

Przejażdżka drezyną przez Puszczę Białowieską

Zwiedzanie Puszczy Białowieskiej oferuje różnorodne formy aktywności – od pieszych wędrówek i jazdy rowerem po wycieczki samochodowe. Jeśli jednak szukasz wyjątkowej przygody, polecamy przejażdżkę ręczną drezyną. Dostępne są trzy trasy o różnym stopniu trudności i długości. Wyruszając z Białowieży Towarowej, masz okazję samodzielnie napędzać te pojazdy siłą własnych mięśni. Gwarantowana świetna zabawa!

Puszcza Białowieska: Miejsce Mocy

Jeden z tajemniczych zakątków, dostępny drezyną, pieszo lub rowerem, został odkryty przypadkowo w 1993 roku. Różdżkarze potwierdzili, że to miejsce koncentruje znaczną ilość pozytywnej energii, rzekomo silniejszej niż na Jasnej Górze czy w Grabarce. Natura sama ujawnia wyjątkowość tego miejsca: na każdym kroku można znaleźć drzewa o niezwykłych rozwidleniach, gęste zarośla głogów, jabłonie i grusze splątane ze sobą, a także kamienie ułożone w kręgi. Uważa się, że miejsce to było niegdyś sceną pogańskich rytuałów.

Wędkowanie nad brzegiem rzeki Narewka

W Parku Pałacowym odwiedzający mają możliwość wędkowania z brzegu w stawach oraz w rzece Narewka po uiszczeniu opłaty. Wędkarze muszą jednak przestrzegać przepisów Polskiego Związku Wędkarskiego, w tym limitów połowowych i wymiarów ochronnych ryb.

Wynajem miejsc na ognisko i grillowanie

Park udostępnia dwie polany ogniskowe ("Filipówka" i "Zamosze") do rozpalenia ogniska i przygotowania posiłków na łonie natury. Ze względu na szacunek dla środowiska i dzikiej fauny zamieszkującej park, odtwarzanie muzyki na jego terenie jest zabronione. Aby zarezerwować miejsce na ognisko, wymagana jest wcześniejsza opłata. W przypadku anulowania rezerwacji w uzgodnionym terminie wpłata nie podlega zwrotowi.

Rzeki Białowieży

Białowieski Park Narodowy znajduje się w dorzeczu Wisły i Niemna. Chociaż nie ma tu jezior ani dużych rzek, najbardziej charakterystycznym obszarem jest zbieżność rzek Hwoźna i Narewka. W parku swoje źródło ma rzeka Orłówka, a jego teren przecinają dopływy Narewki, takie jak Łutownia, Przedzielna i Braszcza. Średnia roczna temperatura wynosi 6,8°C, a średnie roczne opady sięgają 633 mm, z największą ilością opadów w sezonie wegetacyjnym. Ekstremalne temperatury zanotowane w regionie wahają się od -38,7°C (w 1950 roku) do +34,5°C.

Fauna Białowieży

Puszcza Białowieska charakteryzuje się niezwykłą różnorodnością fauny, co wynika z jej unikalnego klimatu. Od bezkręgowców, takich jak pierwotniaki, pajęczaki i owady, po kręgowce, takie jak ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki – w puszczy odnotowano ponad 12 000 gatunków. Szacuje się, że w całej Polsce występuje od 35 000 do 40 000 gatunków, z czego niemal połowa jest obecna w tym lesie.

Jakość i różnorodność gatunków zwierząt są ważniejsze niż ich liczba. Wiele z tych gatunków występuje w naturalnym środowisku w niewielkim zagęszczeniu, ale z dużą różnorodnością w danym ekosystemie. Szczególnie istotne są bezkręgowce – do tej pory zidentyfikowano około 8 000 gatunków owadów. Ponadto odnotowano 58 gatunków ssaków, 120 gatunków ptaków, 32 gatunki ryb, 7 gatunków gadów i 11 gatunków płazów.

Symbolem parku jest żubr, który dzięki Białowieży uniknął całkowitego wyginięcia. Prawie całkowicie wymarły w XVIII wieku, żubry znalazły tu swoje schronienie. Choć ostatni dziko żyjący żubr w Puszczy Białowieskiej zginął w 1919 roku, populacja została odbudowana dzięki osobnikom sprowadzonym z ogrodów zoologicznych. Od 1952 roku żubry hodowane w niewoli były ponownie wypuszczane na wolność. Obecnie w puszczy żyje około 950 żubrów, z czego mniej więcej połowa po polskiej stronie parku.

Różnorodność flory i roślin w Białowieży

Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym przykładem naturalnego lasu na nizinach Europy Wschodniej. Ponad dwie trzecie jej powierzchni pokrywają lasy liściaste. Na żyznych glebach dominują dęby i graby, podczas gdy na terenach zalewowych rozwijają się lasy olszowe i łęgowe, z przewagą olszy czarnej i jesionu. Na suchszych obszarach występują bory sosnowe, jodłowe i mieszane. Łącznie w parku zidentyfikowano ponad 1 000 gatunków roślin, w tym 728 gatunków roślin naczyniowych i 277 gatunków porostów, spośród których na uwagę zasługują rzadkie gatunki, takie jak pełnik europejski, irys syberyjski, arnika górska i fiołek bagienny.

Różnorodność lasu najlepiej widać w jego różnych piętrach. Jodły osiągają wysokość ponad 50 metrów w najwyższym piętrze, a pod nimi rosną dęby, lipy i jesiony o wysokości od 40 do 44 metrów. Klony zazwyczaj nie przekraczają 40 metrów, natomiast graby osiągają wysokość do 30 metrów.

Charakterystyczną cechą Białowieskiego Parku Narodowego jest duża ilość martwego drewna. W Strefie Ścisłej Ochrony stanowi ono około 25% całkowitej biomasy drzew. Rozkładające się pnie dostarczają glebie cennych składników odżywczych, przywracając jej żyzność. Ponadto martwe drewno stanowi siedlisko dla licznych organizmów saproksylicznych, takich jak grzyby, bakterie i bezkręgowce, z których wiele to gatunki zagrożone i unikalne w Europie.

Mikrobiota

Dotychczas w Białowieskim Parku Narodowym udokumentowano ponad 1 600 gatunków makrogrzybów, choć rzeczywista liczba jest prawdopodobnie znacznie wyższa. Co zaskakujące, ta potwierdzona lista gatunków na obszarze zaledwie 10 000 hektarów stanowi 25% mykobioty całego kontynentu europejskiego. Niestety, na całym świecie obserwuje się zanikanie siedlisk wielu cennych gatunków, głównie z powodu negatywnego wpływu działalności człowieka na ekosystemy naturalne.

Flora porostów, obejmująca grzyby porostowe, liczy 237 gatunków zarejestrowanych w parku, co stanowi około 60% gatunków obecnych w całej Puszczy Białowieskiej.

Wiele gatunków mszaków, porostów i grzybów, które kiedyś miały szeroki zasięg, obecnie występuje jedynie w ekosystemach takich jak Puszcza Białowieska. Ich przetrwanie jest ściśle powiązane z zachowaniem naturalnego charakteru lasu oraz warunków, w których działalność człowieka pozostaje zrównoważona. Większość tych rzadkich i zagrożonych gatunków zależy od obecności martwego drewna lub starych drzew, których pnie, gałęzie i kora stanowią kluczowe siedliska. Obecność tych elementów sprawia, że Białowieski Park Narodowy jest unikalnym miejscem oraz wskaźnikiem stopnia zachowania procesów naturalnych i pierwotnego charakteru tego kompleksu leśnego.

Odwiedzający Park Narodowy

Białowieski Park Narodowy w Polsce przyciąga rocznie około 140 000 turystów, zachwyconych jego malowniczym krajobrazem i bogatą bioróżnorodnością. Do najpopularniejszych atrakcji należą Pokazowy Rezerwat Żubrów, muzeum parku oraz Strefa Ścisłej Ochrony. Dostęp do tych obszarów, zwłaszcza do ochronnego obwodu Orłówka i muzeum, jest jednak ograniczony – zwiedzanie odbywa się wyłącznie w towarzystwie licencjonowanego przewodnika.

W obwodzie ochronnym Orłówka turyści mogą korzystać ze szlaków prowadzących do Dębu Jagiełły i lasów bukowych, co zajmuje około trzech godzin. W chronionej strefie Hwoźna wyznaczono dwie trasy piesze i rowerowe o długości 6,5 km i 11,5 km. Dodatkowo w dolinie rzeki Narewka zbudowano wieżę obserwacyjną, umożliwiającą podziwianie dzikiej fauny z wysokości.

Te atrakcje turystyczne pozwalają odwiedzającym zanurzyć się w naturalnym pięknie Białowieskiego Parku Narodowego, jednocześnie poznając jego historię i działania ochronne pod okiem doświadczonych przewodników.

Polecane noclegi w Białowieskim Parku Narodowym

Dla komfortowego pobytu w pobliżu chronionego obszaru Białowieży warto zatrzymać się w pokojach zlokalizowanych w centrum historycznego Parku Pałacowego w Białowieży, na terenie samego parku narodowego. To miejsce gwarantuje ciszę i relaks przed oraz po zwiedzaniu, otoczone bujną przyrodą. Hotel stanowi doskonałą bazę wypadową do rozpoczęcia wycieczek i tras spacerowych po parku.

Obiekt oferuje 44 pokoje z łazienkami – jednoosobowe, dwuosobowe i trzyosobowe, mogące pomieścić łącznie 107 osób. Budynek jest przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. W tym samym budynku znajdują się również restauracja, Muzeum Przyrodniczo-Leśne, sale konferencyjne oraz biuro administracji Białowieskiego Parku Narodowego.

Jak dojechać do Białowieskiego Parku Narodowego

Samochodem

Z Warszawy

Podróż samochodem z Warszawy do Białowieży zajmuje około 4 godzin. Można wybrać jedną z trzech tras:

Przez Sokołów Podlaski (ok. 210 km)

Z Warszawy należy jechać drogą nr 637 przez Stanisławów, Węgrów, Sokołów Podlaski, Drohiczyn i Siemiatycze, następnie drogami nr 693 i 691 przez Kleszczele, Hajnówkę, a potem drogą nr 689 do Białowieży.

Przez Ciechanowiec i Bielsk Podlaski (ok. 230 km)

Z Warszawy trzeba wyjechać trasą nr 8 w kierunku Białegostoku, po Wyszkowie skręcić w drogę nr 694 na Brok, następnie w Ciechanowcu wjechać na drogę nr 681 w kierunku Brańska. Dalej należy jechać drogą nr 689 przez Bielsk Podlaski i Hajnówkę aż do Białowieży.

Przez Zambrów (ok. 250 km)

Warszawę opuszcza się drogą nr 8 w kierunku Zambrowa, potem należy skręcić na drogę nr 66 w stronę Bielska Podlaskiego, a następnie kontynuować drogą nr 689 przez Hajnówkę do Białowieży.

Z Białegostoku

Podróż samochodem z Białegostoku do Białowieży trwa około 2 godzin. Można wybrać jedną z dwóch tras:

Przez Narew (ok. 90 km)

Z Białegostoku należy wyjechać drogą nr 19 (w kierunku Lublina), w Zabłudowie skręcić w drogę nr 685 w stronę Narwi. W Narwi trzeba skręcić w kierunku Hajnówki i kontynuować drogą nr 689 do Białowieży.

Przez Bielsk Podlaski (ok. 100 km)

Z Białegostoku należy wyjechać drogą nr 19 (w kierunku Lublina), w Bielsku Podlaskim skręcić na drogę nr 689 w kierunku Hajnówki, a następnie do Białowieży.

Transport publiczny

Z Warszawy

Warszawa – Białystok – Białowieża: Podróż pociągiem z Warszawy do Białegostoku trwa około 2,5 godziny. Z Białegostoku najlepszym sposobem dotarcia do Białowieży (zazwyczaj z przesiadką w Hajnówce) są autobusy PKS lub transport prywatny. Podróż trwa około 2-3 godziny.

Warszawa – Siedlce – Hajnówka – Białowieża: Podróż pociągiem z Warszawy do Hajnówki (przez Siedlce i Czeremchę) trwa około 4 godzin. Z Hajnówki do Białowieży można dostać się autobusami PKS lub prywatnymi przewoźnikami. Podróż trwa około 0,5 godziny.

Warszawa – Białowieża: Bezpośrednie połączenie autobusowe z Warszawy (Dworzec Wschodni) do Białowieży przez Ostrów Mazowiecką, Ciechanowiec, Bielsk Podlaski i Hajnówkę. Podróż trwa około 4,5 godziny (267 kilometrów).

Z Białegostoku

Z Białegostoku najlepszym sposobem dotarcia do Białowieży (zazwyczaj z przesiadką w Hajnówce) są autobusy PKS lub prywatni przewoźnicy. Podróż trwa około 2-3 godziny.

Aktualny rozkład jazdy można znaleźć na stronie regionalnego transportu: www.e-podroznik.pl

Mapa Parku Narodowego

Mapę parku narodowego można pobrać tutaj:

Podróżując po Polsce, możesz również być zainteresowany odwiedzeniem Ojcowskiego Parku Narodowego.

Zobacz także

Park Narodowy Białowieski

Park Narodowy Ojcowski